Ambalajlarda yer alan geri dönüşüm sembolleri, bir ürünün hangi malzemeden yapıldığını, geri dönüştürülüp dönüştürülemeyeceğini ve atık yönetim sistemine nasıl dahil edilmesi gerektiğini gösteren evrensel işaretlerdir. Bu semboller hem tüketicilere hem de atık ayrıştırma tesislerine önemli bilgiler sunar. Özellikle çevreye duyarlı üretim ve tüketim süreçlerinin bir parçası olarak, doğru sembol kullanımı, sürdürülebilirlik açısından oldukça kritiktir.
Bu içeriğimizde, ambalajlarda kullanılan geri dönüşüm sembollerinin anlamlarını, kullanım alanlarını ve malzeme kodlarını detaylı şekilde bulacaksınız.
Geri Dönüşüm Sembollerinin Kullanım Mantığı
- Malzeme Tanımlaması: Semboller, ambalajın hangi ana maddeden üretildiğini tanımlar. Örneğin; PET (1) plastik, ALU (alüminyum), GL (cam), PAP (kâğıt-karton) gibi kodlar bu sınıflamayı sağlar.
- Atık Ayırma Kolaylığı: Tüketici, bu semboller sayesinde ambalajı hangi atık kutusuna atması gerektiğini anlar. Bu, geri dönüşüm sürecinin doğru işlemesi için gereklidir.
- Tesislerde Otomatik Ayrıştırma: Modern atık ayrıştırma tesislerinde bu semboller optik okuyucularla veya işaretleme sistemleriyle algılanarak otomatik ayrıştırmayı kolaylaştırır.
- Yasal Zorunluluk ve Standartlara Uyum: Avrupa Birliği direktifleri, ISO standartları ve ülke bazlı çevre yönetmelikleri bu sembollerin kullanımını belirler. Türkiye’de bu süreçler genellikle Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından düzenlenir.
Bu Semboller Ambalaj Üzerine Nasıl Yerleştirilir?
Geri dönüşüm sembolleri ambalajın gözle görülebilir, silinmeyecek ve anlaşılabilir bir yerine yerleştirilmelidir. Genellikle ürünün arka yüzünde veya alt kısmında yer alır. Bazı ürünlerde birden fazla malzeme kullanıldığından, birden fazla sembol de yer alabilir.
Örnek Durum: Renksiz Cam Şişe + Plastik Etiket + Metal Kapak
Böyle bir ambalajda, her bileşenin ayrı ayrı malzeme türü olduğundan üç ayrı sembol yer almalıdır:
- Cam şişe için: GL 70
- Plastik etiket için: PP 5 veya PET 1
- Metal kapak için: FE 40 (çelik) ya da ALU 41 (alüminyum)
Ambalaj tasarımında, bu semboller ürünün arkasında alt alta ya da yan yana şekilde, her biri malzeme koduyla birlikte yer almalıdır. Bu sistem, çok katmanlı ambalajlarda da aynen geçerlidir.
Bazı ambalajlar, birden fazla malzemeden oluşur ve bu malzemeler fiziksel olarak birbirinden ayrılabilir değildir. Örneğin;
- Alüminyum kaplı karton içecek kutuları (örneğin süt kutuları)
- Plastik ve metal karışımı cips ambalajları
- Cam üzerine sabit plastik kapaklı kozmetik şişeleri
Bu gibi kompozit ambalajlar, geri dönüşüm tesislerinde bile tek tek ayrıştırılamayabilir. İşte bu durumda birden fazla sembol kullanmak yerine, ambalajın baskın malzemesi (yüzde olarak en fazla olan) dikkate alınır ve sadece o malzemeye ait sembol kullanılır.
Bu kullanım için iki temel kural vardır:
1. Baskın Malzeme Esasına Göre Kodlama:
- Ambalajın %50’den fazlasını oluşturan malzeme belirlenir.
- Bu malzemenin geri dönüşüm sembolü kullanılır.
- Kod, gerekiyorsa açıklayıcı metinle desteklenir: “Bu ambalaj X malzemesi esaslıdır.”
2. Kompozit Ambalaj Kodları Kullanımı:
- Avrupa standardı olan CEN/13430 ve ISO 18601’e göre kompozit yapılar için özel kodlar ve semboller tanımlanmıştır.
- Örneğin: 81–C/PAP kodu, plastikle kaplanmış karton anlamına gelir.
- 80–99 arası kodlar genellikle çok katmanlı veya ayrıştırılamaz ambalajlar için ayrılmıştır.
Not: C/ ibaresi “Composite” (kompozit) anlamına gelir.
Sembol Seçimi ve Kullanımı Nasıl Belirlenir?
Geri dönüşüm sembolleri aşağıdaki standartlara göre belirlenir:
- ISO 14021 ve ISO 18601 serisi (Uluslararası Standartlar)
- European Commission Packaging Waste Directives
- Türkiye’de Çevre Mevzuatları (Örneğin: Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği)
- Society of the Plastics Industry (SPI) kodları – Özellikle plastik ürünler için yaygındır
Ambalaj üreticileri ve tasarımcıları bu standartlara uygun olarak her malzeme türü için doğru sembolü seçmeli ve ambalaj üzerine görünür şekilde yerleştirmelidir.
Geri Dönüşüm Sembolleri ve Anlamları
Mobius Döngüsü
Mobius Döngüsü, üç okla oluşturulmuş bir üçgen şeklindedir ve ürünün geri dönüştürülebilir olduğunu belirtir. Eğer sembolün içinde bir yüzde belirtilmişse, bu, ürünün belirli bir oranının geri dönüştürülmüş malzemeden yapıldığını gösterir.
Yeşil Nokta
Yeşil Nokta, üreticinin ambalaj atıklarının geri kazanımı için mali katkı sağladığını gösteren uluslararası bir semboldür. Bu işaret, ürünün geri dönüştürülebilir olduğunu değil, üreticinin geri dönüşüm sistemine katkıda bulunduğunu belirtir.
Ambalaj Malzeme Türlerine Göre Geri Dönüşüm Kodları
1. Kağıt ve Karton Ambalajlar
Kağıt ve karton ambalajlar, geri dönüşüm kodlamasında İngilizce karşılığı olan “Paper and Cardboard” ifadesinin kısaltması olan “PAP” kodu ile temsil edilir. Dolayısıyla, “PAP” kısaltması geri dönüşüm etiketlerinde doğrudan “Kağıt ve Karton” anlamına gelir. Kâğıt ve karton bazlı ambalajlar için en çok kullanılan temel geri dönüşüm kodları ise 20 ile 22 arasındadır:
| Malzeme Grubu | Kısaltma / Kod | Malzeme Türü |
| Kağıt / Karton | PAP 20 | Ondüle/Oluklu Mukavva (Koli Kartonu) |
| Kağıt / Karton | PAP 21 | Oluksuz Lifli Mukavva/Karton Türleri |
| Kağıt / Karton | PAP 22 | Kağıt (Hamur, Kuşe, Gazete Kağıdı) |
2. Plastik Ambalajlar
Plastik ambalajlar, geri dönüşüm kodlamasında İngilizce tanımlamaları olan çeşitli terimlerin kısaltmaları ve numaralar ile temsil edilir. En yaygın kullanılan kodlardan bazıları “PET”, “HDPE”, “PVC”, “LDPE”, “PP”, “PS” ve “OTHER”dır. Bu kısaltmalar ve yanlarındaki sayılar, geri dönüşüm etiketlerinde doğrudan plastik türünü ifade eder. Plastik bazlı ambalajlar için en çok kullanılan temel geri dönüşüm kodları ise 1 ile 7 arasındadır:
| Malzeme Grubu | Kısaltma / Kod | Malzeme Türü |
| PLASTİK | PET 1 | Polietilen Tereftalat |
| PLASTİK | HDPE 2 | Yüksek Yoğunluklu Polietilen |
| PLASTİK | PVC 3 | Polivinil Klorür |
| PLASTİK | LDPE 4 | Düşük Yoğunluklu Polietilen |
| PLASTİK | PP 5 | Polipropilen |
| PLASTİK | PS 6 | Polistiren |
| PLASTİK | OTHER 7 | Diğer Plastik Türleri |
3. Cam Ambalajlar
Cam ambalajlar, geri dönüşüm kodlamasında İngilizce tanımlaması olan “Glass” kelimesinin kısaltması olan “GL” harfleri ve yanındaki numaralar ile temsil edilir. En yaygın kullanılan kodlardan bazıları “GL 70”, “GL 71” ve “GL 72”dir. Bu kısaltma ve yanındaki sayılar, geri dönüşüm etiketlerinde doğrudan camın rengini ve türünü ifade eder. Cam bazlı ambalajlar için en çok kullanılan temel geri dönüşüm kodları ise 70 ile 72 arasındadır:
| Malzeme Grubu | Kısaltma / Kod | Malzeme Türü |
| CAM | GL 70 | Renksiz Cam |
| CAM | GL 71 | Yeşil Cam |
| CAM | GL 72 | Kahverengi Cam |
4. Metal Ambalajlar
Metal ambalajlar, geri dönüşüm kodlamasında İngilizce tanımlamaları olan çeşitli terimlerin kısaltmaları ve numaralar ile temsil edilir. En yaygın kullanılan kodlardan bazıları “FE” ve “ALU“dur. Bu kısaltmalar ve yanlarındaki sayılar, geri dönüşüm etiketlerinde doğrudan metalin türünü ifade eder. Metal bazlı ambalajlar için en çok kullanılan temel geri dönüşüm kodları şunlardır:
ALU: Bu kısaltma, alüminyumu ifade eder. İçecek kutuları (kola, bira vb.), alüminyum folyo ve bazı kapaklar bu kategoriye girer. Bazen yanında bir numara (örneğin ALU 41) bulunabilir, ancak ALU tek başına da yaygın olarak kullanılır.
FE: Bu kısaltma, İngilizce “Ferrous” kelimesinden gelir ve demir içeren metalleri, yani çeliği ifade eder. Genellikle konserve kutuları, teneke kutular ve bazı kapaklar bu kategoriye girer. Bazen yanında bir numara (örneğin FE 40) bulunabilir, ancak FE tek başına da yaygın olarak kullanılır.
| Malzeme Grubu | Kısaltma / Kod | Malzeme Türü |
| METAL | FE 40 | Demir İçeren Metal |
| METAL | ALU 41 | Alüminyum |
5. Ahşap Malzemeler
Ahşap ambalajlar, geri dönüşüm kodlamasında “FOR” kısaltması ile temsil edilir. Ahşap bazlı malzemelerde en yaygın kullanılan kodlardan bazıları “FOR 50” ve “FOR 51″dir. Bu kısaltma ve yanındaki sayılar, geri dönüşüm etiketlerinde doğrudan ahşabın türünü ifade eder.
| Malzeme Grubu | Kısaltma / Kod | Malzeme Türü |
| AHŞAP | FOR 50 | Ahşap |
| AHŞAP | FOR 51 | Mantar |
6. Tekstil Malzemeleri
Tekstil malzemeleri, geri dönüşüm kodlamasında İngilizce tanımlaması olan “Textile” kelimesinin kısaltması olan “TEX” harfleri ve yanındaki numaralar ile temsil edilir. Bu kısaltmalar ve yanlarındaki sayılar, geri dönüşüm etiketlerinde doğrudan malzemenin türünü ifade eder. Tekstil malzemelerinde kullanılan temel geri dönüşüm kodları ise 60 ile 69 arasındadır. Bu malzeme grubu için en çok kullanılan kodlar ise şunlardır:
| Malzeme Grubu | Kısaltma / Kod | Malzeme Türü |
| TEKSTİL | TEX 60 | Pamuk |
| TEKSTİL | TEX 61 | Jüt |
| TEKSTİL | TEX 69 | Diğer (OTHER) |
7. Kompozit Malzemeler (Birden Çok Malzeme Türü İçerenler)
Kompozit malzemeler, geri dönüşüm kodlamasında İngilizce tanımlaması olan “Composite” kelimesinin kısaltması olan “C” harfi ile temsil edilir.
C/ ile başlayan kodlar: Bu ifade, “Composite” kelimesinin kısaltması olan “C” harfi ile başlar ve ardından baskın olan malzemenin kısaltması gelir. Örneğin:
- C/PAP: Ağırlıkça baskın olan malzemenin kağıt veya karton olduğu kompozit ambalajlar için kullanılır (örneğin, içecek kartonları).
- C/ALU: Ağırlıkça baskın olan malzemenin alüminyum olduğu kompozit ambalajlar için kullanılır (örneğin, bazı kahve paketleri).
- C/PE: Ağırlıkça baskın olan malzemenin polietilen olduğu kompozit ambalajlar için kullanılabilir.
- C/PVC: Ağırlıkça baskın olan malzemenin polivinil klorür olduğu kompozit ambalajlar için kullanılabilir.
- C/PP: Ağırlıkça baskın olan malzemenin polipropilen olduğu kompozit ambalajlar için kullanılabilir.
- C/PS: Ağırlıkça baskın olan malzemenin polistiren olduğu kompozit ambalajlar için kullanılabilir.
| Malzeme Grubu | Kısaltma / Kod | Malzeme Türü |
| KOMPOZİT | C/PAP 80 | Kağıt-Karton / Metal |
| KOMPOZİT | C/PAP 81 | Kağıt-Karton / Plastik |
| KOMPOZİT | C/PAP 82 | Kağıt-Karton / Alüminyum |
| KOMPOZİT | C/PAP 83 | Kağıt-Karton / Teneke |
| KOMPOZİT | C/PAP 84 | Kağıt-Karton / Plastik / Alü. |
| KOMPOZİT | C/PAP | Kağıt-Karton / Pls. / Alü. / Ten. |
| KOMPOZİT | C/PL | Plastik / Alüminyum |
| KOMPOZİT | C/PL | Plastik / Teneke |
| KOMPOZİT | C/PL | Plastik / Diğer Metaller |
| KOMPOZİT | C/GL | Cam / Plastik |
| KOMPOZİT | C/GL | Cam / Alüminyum |
| KOMPOZİT | C/GL | Cam / Teneke |
| KOMPOZİT | C/GL | Cam / Diğer Metaller |
