Ambalaj atıklarının çöp olmadığını artık çeşitli kamu spotları ve sosyal sorumluluk çalışmalarıyla duyuyor, görüyor ve biliyoruz. Peki her ambalaj aynı mıdır ve aynı teknikle mi üretilir? Hayır. Her ambalaj grubunun malzeme cinsi ve üretim teknikleri farklıdır. Dolayısıyla toplama, ayrıştırma, geri kazanım ve imhası da aynı şekilde farklılık gösterir.
Ambalaj, içindeki ürünü tüketiciye ulaştırıp tüketildikten sonra ömrünü tamamlar ve bu safhadan sonra ambalaj atığı olarak adlandırılır. Endüstriyel üretim ve hızlı tüketimin çevreye verdiği zararı en aza indirmek için ambalaj atıklarında da birtakım ayrımlara gitmek esastır.
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ambalaj cinslerini 7 ana başlığa ayırmıştır. Bunlar da üretim teknikleri ve hammadde teknolojilerine göre kendi içlerinde alt başlıklara ayrılabilmektedir.
1. Kağıt/Karton
Kağıt ve karton en çok kullanılan ambalaj malzemesi türüdür. Değerlendirilebilir nitelikli atıkların yarısından fazlasını kağıt ve karton sınıfı oluşturmaktadır. Kağıdın hammaddesi selüloz adı verilen bir maddedir. Selüloz, bu iş için özel olarak yetiştirilen bitkilerden elde edilmektedir.
Bu sınıf kalınlık ve oluklu olmasına göre PAP 20, PAP 21, PAP 22 kodlarıyla piyasada dolaşım görür.
2. Plastik
Plastikler, hammadde olarak petrol veya petrol türevlerinden elde edilirler. Plastik ambalajlar son derece hafif ve kolay şekil verilebilme özelliklerinden ötürü yaygın olarak kullanılmaktadır. Plastik ambalajların birçok türü vardır. Bu türlerin başlıcaları şunlardır:
- PE (Polietilen) : En çok kullandığımız plastik türüdür. Çamaşır suyu, deterjan, şampuan ve motor yağı şişeleri, bidonlar, çöp torbaları gibi birçok ambalaj formunda kullanımı vardır. Geri dönüştürülmesi son derece kolaydır. Hammadde yoğunluklarına göre HDPE, LDPE, MDPE türleri vardır.
- PET (Polietilen tereftalat): PET genellikle su, meşrubat ve yağ şişelerininin üretiminde kullanılır. Hafif ve dayanıklı olması nedeniyle kullanım alanı giderek artmaktadır. Atık PET ambalajlar, sentetik elyaf ve dolgu malzemesi olarak değerlendirilebilmektedir.
- PVC (Polivinil klorür): Kozmetik ve temizlik ürünü ambalajlarında ve bunların sleeve adı verilen giydirmelerinde kullanılır. Atık PVC ambalajlar kirli su boruları, yer döşeme malzemeleri ve kapı-pencere doğramalarında kullanılabilmektedir.
- PP (Polipropilen): Yaygın kullanım alanı ambalaj kapaklarıdır. Deterjan, kozmetik, gıda, kimya ambalajlarının kapaklarında, otomotiv sektöründe ve etiketlerde kullanılmaktadır. Atık PP ambalajlar sentetik halı, çeşitli plastik oyuncak ve kırtasiye malzemelerinde kullanılır.
- PS (Polistiren): Ev tipi ambalaj atıkları içerisinde pek az rastlanır. Klozet kapaklarında, buzdolabı içi plastik aksamda, bina yalıtımlarında (strafor) ve dolgu malzemesi olarak kullanılmaktadır. Tek kullanımlık gıda ve içeçek ambalajlarında da karşımıza çıkabilmektedir fakat PS türünün gıdada tercih edilmemesi önerilmektedir.
3. Cam
Cam, bilinen en eski ambalaj malzemelerinde biridir. Camın ham maddesi silisli kumdur. Cam, silis kumunun çeşitli katkı maddeleri ile birlikte yüksek sıcaklıklarda eritilip şekillendirilmesiyle meydana gelir. Cam ambalajlar içine konulan ürünü göstermesi, yarattığı kalite algısı ve gıdaya uygun olması nedeniyle tercih edilmektedir. Cam ambalajlar da geri dönüşümde önemli yer tutar. Caddelerdeki cam kumbaralarında toplanan cam ambalajlar kırılır, yıkama ve öğütme işlemlerinden sonra cam fırınlarına yüklenir ve burada eritilerek geri kazanılır. Öte yandan depozitolu cam ambalajlar ise temizlenerek tekrar doldurulur. Camın geri dönüşümü ülkemizde çok uzun yıllardır yapılmaktadır ve yaklaşık her üç şişeden biri geri kazanılabilmektedir.
4. Metal
Metaller değişik element ve elementlerin bileşiminden oluşurlar ve bu elementlerin adı ile anılırlar. Ambalaj endüstrisinde en çok kullanılan metaller teneke ve alüminyumdur. Günlük hayatımızda sık olarak kullandığımız yağ tenekeleri, konserve kutuları ve meşrubat kutuları metal ambalajlara örnek olarak gösterilebilir.
5. Ahşap
Tıpkı cam gibi en eski ambalaj malzemelerinden biridir. Sert, dayanıklı, kolay işlenebilir ve doğal olmasından dolayı tercih edilmektedir. Bu ambalaj cinsi spesifik ve lüks sekonder ambalajlarda, yaygında ise tersiyer ve kuaterner sınıfta yer alan taşıma-nakil ve depolama alanlarında görülmektedir.
6. Kompozit
Kompozit, homojen bir yapıda olmayan, iki ya da daha fazla materyalin birleşimiyle meydana gelmiş, elle birbirinden ayrılması mümkün olmayan malzeme olarak ifade edilmektedir. Kompozit malzemeler zaruri ihtiyaçlar doğrultusunda ya da tasarımsal ihtiyaçlara göre üretilmektedir. Ambalaj, içerisindeki ürünü tek başına muhafaza edemiyorsa, ürün ambalaj malzemesiyle veya dış faktörlerle etkileşime geçiyorsa kompozit malzeme kullanılır. Meyve suyu kutuları buna en iyi örnektir. Salt karton ambalaj içerisindeki sıvı ürünü muhafaza edemeyeceğinden, kağıt, alüminyum ve polietilen malzemeler birer katman halinde bu ambalaj uygulanır. Böylelikle kağıdın ucuzluğu, alüminyumun dış etkenlere karşı dayanımı, polietilenin sıvıya karşı direnci bir araya getirilmiş olur.
Kompozit, üretiminde ağırlıklı olarak kullanılan malzeme cinsine göre adlandırılmaktadır. Bunlar:
- Kağıt/karton ağırlıklı kompozit
- Metal ağırlıklı kompozit
- Plastik ağırlıklı kompozit
7. Tekstil
Bu malzeme cinsi pamuk, jüt ve diğer tekstil malzemelerinden üretilmiş türleri kapsar. Genellikle çuval, kese gibi ambalajlarda görülmekle birlikte aynı zamanda ambalaj kategorisinde en az kullanılan malzeme cinsidir.